Pomówienie i oszczerstwo – zniesławienie i naruszenie dóbr osobistych – jak bronić się w Internecie?

2025-11-20

Internet dał nam wszystkim głos, ale jednocześnie zrewolucjonizował sposób, w jaki może być naruszana jest ludzka godność. To, co kiedyś wymagało publikacji w gazecie lub wypowiedzenia na forum publicznym, dziś może zostać napisane w kilka sekund i dotrzeć do tysięcy odbiorców zanim zdążymy się zorientować, że staliśmy się obiektem ataku. Pomówienie w sieci ma swoją specyfikę – rozprzestrzenia się błyskawicznie, pozostawia trwały ślad cyfrowy i często przybiera formę lawinową, gdy kolejne osoby powielają nieprawdziwe lub zniesławiające treści.

Pierwszą rzeczą, którą warto zrozumieć, jest to, że polskie prawo traktuje zniesławienie w internecie tak samo poważnie jak to dokonane w tradycyjnych mediach. Artykuł 212 Kodeksu karnego przewiduje surowszą odpowiedzialność właśnie za pomówienia dokonane za pomocą środków masowego komunikowania, a internet – wbrew temu, co mogłoby się wydawać osobom nieświadomym konsekwencji swoich działań – zdecydowanie do nich należy. Nie chodzi tu o prywatną wiadomość wysłaną na komunikatorze czy e-mail skierowany do konkretnej osoby, ale o wszystko, co zostało umieszczone w sposób umożliwiający dotarcie do szerokiego grona odbiorców: posty na ogólnodostępnych profilach społecznościowych, wpisy na blogach, komentarze pod artykułami, wątki na forach internetowych czy filmiki na platformach wideo.

Pomówienie i oszczerstwo – zabezpieczenie dowodów

Gdy odkrywamy, że ktoś nas zniesławił w sieci, pierwsza reakcja często bywa emocjonalna. Chcemy natychmiast odpowiedzieć, sprostować, obronić się publicznie. To zrozumiałe, ale rzadko mądre. Zanim podejmiemy jakiekolwiek działania, powinniśmy wykonać pracę dokumentacyjną, która może okazać się kluczowa w późniejszym postępowaniu. Internet jest ulotny – wpisy znikają, konta są usuwane, treści edytowane. To, co dziś jest dostępne, jutro może zostać wymazane, a wraz z tym nasza szansa na udowodnienie, że do pomówienia w ogóle doszło.

Zabezpieczenie dowodów wymaga systematyczności i pewnej dozy zimnej krwi. Przede wszystkim należy wykonać zrzuty ekranu wszystkich zniesławiających treści, upewniając się, że widoczna jest data publikacji, godzina, nazwa użytkownika i adres URL strony. Sam screenshot nie zawsze wystarczy – warto również zapisać całą stronę internetową w formacie PDF lub za pomocą specjalistycznych narzędzi do archiwizacji stron. Jeśli treści pojawiły się w wielu miejscach, trzeba udokumentować każde wystąpienie osobno. Warto także zachować dowody tego, jak szeroko materiał się rozprzestrzenił – liczby udostępnień, komentarzy, reakcji. Te dane mogą mieć znaczenie przy ocenie stopnia narażenia naszej czci na szwank.

Protokół notarialny – najsilniejszy dowód w postępowaniu

Prywatne zrzuty ekranu i wydruki stron internetowych mają jednak istotną wadę – można je łatwo zakwestionować. Przeciwnik procesowy może zarzucić, że zmanipulowaliśmy treść za pomocą programów graficznych, że wydruk nie odpowiada rzeczywistej zawartości strony, albo że w ogóle sfabrykowaliśmy dowód. W erze zaawansowanych narzędzi do edycji grafiki takie zarzuty mogą brzmieć przekonująco, nawet jeśli są bezpodstawne.

Dlatego w poważnych sprawach, zwłaszcza gdy przewidujemy postępowanie sądowe, warto od razu zabezpieczyć dowody w formie, która nie pozostawia miejsca na wątpliwości. Tym narzędziem jest protokół notarialny z oględzin strony internetowej.

Podstawę prawną tej czynności stanowi art. 104 § 3 i 4 Prawa o notariacie, który upoważnia notariusza do sporządzania protokołów w formie aktu notarialnego w celu stwierdzenia przebiegu czynności i zdarzeń wywołujących skutki prawne. Protokół notarialny ma charakter dokumentu urzędowego, co oznacza coś niezwykle istotnego z punktu widzenia postępowania dowodowego: korzysta z domniemania prawdziwości i zgodności z prawdą okoliczności w nim zaświadczonych (art. 244 § 1 i art. 252 k.p.c.).

W praktyce oznacza to, że sąd traktuje treść protokołu notarialnego jako prawdziwą, chyba że przeciwnik procesowy udowodni coś przeciwnego. To odwrócenie ciężaru dowodu – to nie my musimy przekonywać sąd, że wydruk jest autentyczny, ale nasza strona przeciwna musiałaby wykazać, że notariusz źle zaprotokołował treść strony. A to jest niezwykle trudne, graniczące z niemożliwością, biorąc pod uwagę szczegółowe wymagania proceduralne, którym podlega czynność notarialna.

Pomówienie i oszczerstwo a dozwolona krytyka

Jednocześnie trzeba przemyśleć, czy zniesławiające treści rzeczywiście przekraczają granicę odpowiedzialności karnej. Nie każda niepochlebna opinia, nawet wyrażona w ostrych słowach, stanowi przestępstwo. Polskie prawo chroni wolność wypowiedzi, w tym prawo do krytyki, nawet jeśli jest ona dla nas nieprzyjemna. Zniesławienie ma miejsce dopiero wtedy, gdy ktoś zarzuca nam konkretne postępowanie lub przypisuje nam określone właściwości, które mogą nas poniżyć w opinii publicznej albo narazić na utratę zaufania zawodowego. Sama negatywna ocena naszej osoby, choć może być bolesna, nie zawsze wypełni znamiona przestępstwa.

Różnica między dozwoloną krytyką a karygodnym pomówieniem nie zawsze jest oczywista. Jeśli ktoś napisze na publicznym forum, że jesteśmy niekompetentnym pracownikiem, bo jego zdaniem źle wykonaliśmy konkretne zadanie, to najprawdopodobniej mamy do czynienia z opinią, która może być niewygodna, ale mieści się w granicach swobody wypowiedzi. Jeśli jednak ta sama osoba zarzuci nam, że systematycznie okradamy pracodawcę albo że przyjęliśmy łapówkę w zamian za korzystne załatwienie sprawy, to już mówimy o konkretnych zarzutach dotyczących naszego postępowania, które mogą skutkować odpowiedzialnością karną za zniesławienie.

Czy wolno podnosić zarzuty prawdziwe?

Prawda jest przy tym złożoną koncepcją w kontekście zniesławienia. Można by sądzić, że jeśli ktoś podnosi wobec nas prawdziwe zarzuty, to automatycznie nie popełnia przestępstwa. Polskie prawo konstruuje to jednak ostrożniej.

Formalnie rzecz ujmując, samo podniesienie zarzutu — nawet prawdziwego — wypełnia znamiona przestępstwa zniesławienia. Przepis artykułu 213 Kodeksu karnego przewiduje jednak kontratyp, czyli okoliczność wyłączającą bezprawność czynu.

Aby skorzystać z tej obrony, sprawca musi łącznie spełnić wszystkie następujące przesłanki:

Udowodnić, że podniesiony zarzut jest prawdziwy ALBO wykazać, że miał uzasadnione podstawy uważać go za prawdziwy, ORAZ
Podniesienie zarzutu nastąpiło w obronie społecznie uzasadnionego interesu (publicznego lub prywatnego)

Ta druga przesłanka jest kluczowa — oznacza, że samo głoszenie prawdy nie zawsze chroni przed odpowiedzialnością. Jeśli ktoś publicznie ujawnia prawdziwe, ale dotyczące naszego życia prywatnego informacje bez żadnego uzasadnionego powodu, tylko po to, by nas skompromitować, może ponieść za to konsekwencje. Sądy będą badać, czy istniał społecznie uzasadniony interes w ujawnieniu tych informacji, czy chodziło jedynie o złośliwość.

Praktyczny przykład: Jeśli dziennikarz ujawni prawdziwe informacje o korupcji polityka (interes publiczny) – będzie chroniony. Jeśli jednak ktoś rozgłosi prawdziwe informacje o przeszłości seksualnej sąsiada tylko po to, by go skompromitować (brak interesu społecznego) – może odpowiadać za zniesławienie.

Pomówienie i oszczerstwo w mediach społecznościowych – kontakt z administratorem platformy

Po zabezpieczeniu dowodów i wstępnej ocenie sytuacji stajemy przed wyborem: czy zmierzać do usunięcia treści, czy dochodzić odpowiedzialności sprawcy, czy też jedno i drugie. Każda z tych ścieżek ma swoje zalety i ograniczenia. Najszybszym rozwiązaniem często jest zwrócenie się bezpośrednio do administratora serwisu, w którym pojawiła się zniesławiająca treść. Większość platform społecznościowych i portali internetowych ma procedury zgłaszania treści naruszających prawo lub regulaminy serwisu. Warto z nich skorzystać, choć skuteczność bywa różna – od błyskawicznej reakcji po całkowite zignorowanie zgłoszenia.

Jeśli to nie pomoże, można wysłać do administratora serwisu formalne wezwanie do usunięcia bezprawnych treści, najlepiej sporządzone przez prawnika i zawierające precyzyjne wskazanie, które przepisy prawa zostały naruszone. Zgodnie z polskim prawem, dostawcy usług internetowych mogą ponosić odpowiedzialność za treści publikowane przez użytkowników, jeśli po powzięciu wiadomości o ich bezprawnym charakterze nie usuną ich niezwłocznie. Ta groźba odpowiedzialności często działa mobilizująco.

Pozew o ochronę dóbr osobistych

Cywilna droga sądowa jest bardziej czasochłonna, ale daje unikatowe możliwości ochrony. Można wystąpić do sądu cywilnego z powództwem o ochronę dóbr osobistych na podstawie art. 24 kodeksu cywilnego. Aby powództwo zakończyło się sukcesem, musimy wykazać, że doszło do naruszenia naszego dobra osobistego – w przypadku pomówień jest to cześć, rozumiana jako zdolność do obrony własnego świata wartości w sposób uzasadniający szacunek innych. Kluczowe jest także wykazanie bezprawności tego naruszenia, czyli braku okoliczności usprawiedliwiających wypowiedź (jak prawdziwość zarzutów podnoszonych w obronie społecznie uzasadnionego interesu czy realizacja obowiązków dziennikarskich).

Gdy naruszenie zostanie stwierdzone, możemy domagać się różnych form ochrony. Po pierwsze – środków niemajątkowych: usunięcia zniesławiających treści, złożenia oświadczenia o odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie (najczęściej przeprosin), czy też opublikowania na koszt pozwanego stosownego komunikatu (na przykład sprostowania w tym samym miejscu, gdzie pojawiło się pomówienie). Te roszczenia nie ulegają przedawnieniu – możemy je dochodzić nawet po wielu latach, jeśli naruszenie trwa lub jego skutki nadal oddziałują.

Po drugie – możemy żądać zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Prywatny akt oskarżenia w związku ze zniesławieniem

Równolegle lub alternatywnie można rozważyć drogę karną. Zniesławienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego, co oznacza, że to my, jako pokrzywdzeni, musimy wystąpić z aktem oskarżenia do sądu i osobiście prowadzić sprawę jako oskarżyciel prywatny. To wymaga zaangażowania i często pomocy prawnika, ale ma swoje zalety. Skazanie sprawcy za zniesławienie to nie tylko moralna satysfakcja – to oficjalne uznanie przez wymiar sprawiedliwości, że doszło do naruszenia naszych praw. Kodeks karny przewiduje za zniesławienie karę grzywny lub ograniczenia wolności, a w przypadku typu kwalifikowanego – gdy pomówienie nastąpiło za pomocą środków masowego komunikowania – także karę pozbawienia wolności do roku. Co więcej, sąd karny może orzec nawiązkę na naszą rzecz, która stanowi formę zadośćuczynienia.

Pomówienie – postępowanie karne i cywilne łącznie

Warto wiedzieć, że postępowanie karne i cywilne nie wykluczają się wzajemnie. Możemy jednocześnie dochodzić naprawienia szkody w sądzie cywilnym i prowadzić sprawę karną, choć w praktyce wiele osób wybiera jedną z tych ścieżek, kierując się szybkością postępowania, kosztami lub charakterem pożądanej sankcji.

Kluczową kwestią w sprawach o zniesławienie jest czas. Po pierwsze, trzeba działać szybko, bo pomówienia w internecie rozprzestrzeniają się błyskawicznie, a każdy dzień zwłoki oznacza, że kolejne osoby mogą zapoznać się z fałszywymi informacjami na nasz temat. Po drugie, obowiązują terminy przedawnienia. W przypadku odpowiedzialności karnej za zniesławienie karalność przestępstwa przedawnia się z upływem roku od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, jednakże nie później niż po upływie trzech lat od popełnienia czynu.

Istotne doprecyzowanie: Jeśli w tym okresie zostanie wszczęte postępowanie przeciwko sprawcy, przedawnienie wydłuża się do pięciu lat od zakończenia pierwotnego okresu przedawnienia. Dodatkowo, od 2022 roku obowiązuje regulacja, zgodnie z którą jeśli w toku postępowania pojawi się uzasadnione podejrzenie popełnienia innego przestępstwa, termin przedawnienia ulega przedłużeniu od momentu podjęcia pierwszej czynności procesowej w tej sprawie.

W praktyce oznacza to, że nie można zwlekać w nieskończoność z podjęciem kroków prawnych, ale wszczęcie postępowania daje realną szansę na doprowadzenie sprawy do końca nawet przy dłuższym toku procesu

Niektóre sytuacje wymagają szczególnej rozwagi. Jeśli sprawcą pomówienia jest dziennikarz lub bloger, którzy opublikowali zniesławiające nas informacje, powołując się na swoje źródła, sprawa komplikuje się. Polskie prawo chroni wolność prasy i dziennikarstwo śledcze, ale nie daje dziennikarzom nieograniczonej licencji na naruszanie czyjejś czci. Kluczowe staje się to, czy dziennikarz działał w dobrej wierze, czy miał podstawy uważać podawane informacje za prawdziwe, czy rzetelnie je zweryfikował i czy ich publikacja służyła społecznie uzasadnionemu interesowi. Sądy są tu zwykle ostrożne, balansując między ochroną dóbr osobistych jednostki a wartością wolności słowa i prawa społeczeństwa do informacji.

Innym szczególnym przypadkiem są pomówienia pojawiające się w kontekście sporów politycznych lub działalności publicznej. Osoby pełniące funkcje publiczne, politycy, celebryci muszą liczyć się z surowszą krytyką niż przeciętni obywatele. Granica dozwolonej krytyki jest tu szersza – wynika to z przekonania, że osoby, które świadomie weszły w sferę publiczną, muszą akceptować bardziej intensywną kontrolę społeczną. Nie oznacza to jednak całkowitej bezkarności dla osób nas atakujących. Różnica polega na tym, że zarzuty muszą być bardziej rażące, by uznać je za przekraczające granicę dozwolonej krytyki.

Efekt Streisand – czy zawsze warto działać?

Warto też pamiętać o pewnych pułapkach psychologicznych związanych z obroną przed pomówieniami. Pierwsza to tak zwany efekt Streisand – paradoksalna sytuacja, w której nasze działania mające na celu usunięcie niepożądanych informacji z internetu mogą powodować jeszcze szersze ich rozprzestrzenienie.

Nazwa tego zjawiska pochodzi od głośnej sprawy z 2003 roku, gdy amerykańska piosenkarka i aktorka Barbra Streisand pozwała fotografa i organizację zajmującą się dokumentowaniem erozji kalifornijskiego wybrzeża za opublikowanie zdjęcia jej posiadłości w Malibu. Zdjęcie było jednym z dwunastu tysięcy fotografii umieszczonych w ramach projektu naukowego dotyczącego monitorowania linii brzegowej. Przed wniesieniem pozwu zostało pobrane zaledwie sześć razy, w tym dwa razy przez prawników Streisand. Po tym, jak sprawa trafiła do mediów, fotografia została ponad 420 tysięcy razy w ciągu zaledwie miesiąca. Próba ukrycia informacji doprowadziła do jej masowego nagłośnienia – dokładnie odwrotny skutek niż zamierzony.

To zjawisko jest szczególnie niebezpieczne w erze mediów społecznościowych i błyskawicznego rozprzestrzeniania się informacji. Gdy podejmujemy kroki prawne przeciwko pomówieniu, które dotarło do relatywnie wąskiego grona odbiorców – powiedzmy do kilkudziesięciu osób na lokalnym forum czy w małej grupie na Facebooku – ryzykujemy, że sama informacja o naszym pozwie stanie się newsem. Media mogą to opisać, sprawa trafi na większe portale informacyjne, znajomi zaczną udostępniać newsy na swoich profilach społecznościowych. Nagle o pomówieniu dowiaduje się nie kilkadziesiąt, ale kilkaset lub kilka tysięcy osób, które w innych okolicznościach nigdy nie miałyby kontaktu z pierwotną treścią.

Czasem lepiej zignorować pomówienie, które dotarło do wąskiego grona odbiorców, niż zainicjować głośny proces, który przykuje uwagę mediów i sprawi, że o zarzutach dowie się znacznie więcej osób. To trudna decyzja, wymagająca chłodnej kalkulacji: czy potencjalne korzyści płynące z wygranej sprawy przeważają nad ryzykiem nagłośnienia pomówień?

Pamiętajmy również, że internet ma krótką pamięć, o ile my sami jej nie odświeżamy. Większość wpisów na forumach czy komentarzy szybko ginie w natłoku nowych treści. Wyszukiwarki przestają je indeksować, użytkownicy zapominają, a problem naturalnie wygasa. Głośny proces może natomiast na trwałe powiązać nasze nazwisko ze skandalem – ludzie zapamiętają, że „coś tam było”, nawet jeśli wygramy sprawę i zostaniemy w pełni oczyszczeni z zarzutów.

Psychologia internetowych ataków – kiedy odpowiadać, a kiedy milczeć

Druga pułapka dotyczy naszej własnej komunikacji. Gdy jesteśmy atakowani, naturalną reakcją jest chęć obrony, wyjaśnienia, udowodnienia własnej racji. Należy jednak pamiętać, że wszystko, co napiszemy w internecie w odpowiedzi na pomówienia, może zostać później użyte przeciwko nam lub skomplikować sprawę.

Zanim podejmiemy decyzję o publicznej odpowiedzi, warto zrozumieć podstawowe mechanizmy psychologiczne rządzące atakami w sieci. Badania pokazują, że większość doświadczających nękania online decyduje się je zignorować, i ogromna większość z tej grupy, po upływie czasu jest zadowolona z tej decyzji. To nie przypadek – większość internetowych prowokatorów, potocznie zwanych „trollami„, działa według przewidywalnego wzorca: szukają reakcji, a każda nasza odpowiedź – zwłaszcza emocjonalna – stanowi dla nich nagrodę i zachętę do kontynuowania ataków.

Kim są internetowi napastnicy?

Wbrew powszechnemu wyobrażeniu, osoby atakujące innych w internecie nie zawsze są patologicznymi jednostkami działającymi z premedytacją. Badania psychologiczne ujawniają bardziej niepokojący obraz: trolling jest często zjawiskiem sytuacyjnym. Zwykli użytkownicy internetu mogą stać się agresorami pod wpływem konkretnych okoliczności – negatywnego nastroju, frustracji albo po prostu kontaktu z już istniejącą agresją w dyskusji.

Kluczową rolę odgrywa zjawisko tak zwanej „desinhibicji online” (Online disinhibition effect) – poczucie wyzwolenia wynikające z anonimowości i niewidzialności w sieci. Ludzie piszą rzeczy, których nigdy nie powiedzieliby twarzą w twarz, ponieważ znikają społeczne hamulce i poczucie odpowiedzialności. To wyjaśnia, dlaczego nawet osoby, które w realnym życiu nie są konfliktowe, mogą w internecie zachowywać się agresywnie.

Dla naszej strategii obrony przed pomówieniami ma to fundamentalne znaczenie. Jeśli napastnik działa impulsywnie, szukając emocjonalnej reakcji, to właśnie tej reakcji nie powinniśmy mu dostarczać. Każda nasza zdenerwowana odpowiedź staje się kolejnym elementem negatywnej spirali, która może wciągnąć w konflikt również osoby trzecie.

Kiedy milczenie jest najlepszą strategią

Zasada „nie karm trolla” ma głębokie uzasadnienie psychologiczne i praktyczne. W wielu przypadkach najrozsądniejszą reakcją na atak w internecie jest po prostu jego zignorowanie. Dotyczy to szczególnie sytuacji, gdy:

Napastnik posługuje się anonimowym kontem lub pseudonimem, co utrudnia ewentualne dochodzenie odpowiedzialności
Atak ma wyraźnie prowokacyjny charakter, bez żadnej merytorycznej treści – celem jest wyłącznie wywołanie reakcji
Pomówienie dotarło do niewielkiego grona odbiorców i odpowiedź mogłaby paradoksalnie je nagłośnić
Zarzuty są na tyle absurdalne, że same się dyskredytują w oczach rozsądnych obserwatorów
Odpowiedź wymagałaby od nas nieproporcjonalnie dużego wysiłku emocjonalnego w stosunku do potencjalnych korzyści

Kluczowe jest jednak, aby przed zignоrowaniem ataku wszystko udokumentować – wykonać zrzuty ekranu, zapisać adresy URL i znaczniki czasowe. Dokumentacja może stać się kluczowym dowodem, jeśli sytuacja wymknie się spod kontroli i będziemy zmuszeni podjąć kroki prawne. Ignorowanie nie oznacza bezczynności – to świadoma strategia, w której rezygnujemy z publicznej konfrontacji, zachowując jednocześnie wszystkie dowody na wypadek konieczności działań prawnych.

Jakie kary grożą za zniesławienie?

Za podstawowy typ zniesławienia (art. 212 § 1 KK):

Grzywna od 10 do 540 stawek dziennych (jedna stawka: 10-2000 zł), lub
Ograniczenie wolności od 1 miesiąca do 2 lat

Za zniesławienie przez środki masowego komunikowania, w tym internet (art. 212 § 2 KK):

Grzywna od 50 do 540 stawek dziennych, lub
Ograniczenie wolności od 2 miesięcy do 2 lat, lub
Pozbawienie wolności do 1 roku

Dodatkowo sąd może orzec:

Nawiązkę do 100 000 zł na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża lub inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego
Podanie wyroku do publicznej wiadomości (np. publikacja w mediach)

Ważna informacja: Ze względu na prywatnoskargowy charakter przestępstwa, pokrzywdzony musi sam wnieść akt oskarżenia i uiścić opłaty sądowe (z możliwością zwolnienia ze względu na trudną sytuację materialną). Prokuratura może włączyć się do sprawy tylko wtedy, gdy wymaga tego interes społeczny.

Pomówienie a zniewaga – kluczowe różnice

Pomówienie (art. 212 KK) to przypisanie konkretnej osobie, grupie osób, instytucji lub jednostce organizacyjnej określonego postępowania lub właściwości, które mogą ją poniżyć w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności. Istotą pomówienia jest stawianie zracjonalizowanych zarzutów dotyczących konkretnych faktów lub cech.

Zniewaga (art. 216 KK) polega natomiast na obraźliwym zachowaniu wyrażającym pogardę dla godności osobistej człowieka, najczęściej poprzez użycie słów obelżywych lub gestów znieważających. Zniewaga nie musi (choć może) zawierać konkretnych zarzutów – wystarczy, że zachowanie sprawcy ma charakter ubliżający i poniżający.

Pomówienie zawiera konkretne zarzuty dotyczące postępowania lub właściwości (np. „jest złodziejem”, „bierze łapówki”, „oszukuje klientów”)
Zniewaga to obelgi niezracjonalizowane, często bez konkretnych zarzutów (np. „idiota”, „bałwan”, „gnój”, „świnia”)
Pomówienie wymaga sformułowania określonego zarzutu – zwykle w formie werbalnej (ustnej lub pisemnej)
Zniewaga może przybrać różne formy:
- Słowną (wulgaryzmy, obelgi)
- Gestów (pokazanie środkowego palca, pukanie się w czoło)
- Innego obraźliwego zachowania

W praktyce możliwy jest zbieg pomówienia i zniewagi, gdy sprawca jednym czynem:

Stawia konkretne zarzuty (pomówienie)
I jednocześnie używa słów obelżywych (zniewaga)

Przykład: „Ty złodziejski gnoju, okradasz rodzinę!” – zawiera zarówno:

Zarzut kradzieży (pomówienie)
Obelżywe określenie (zniewaga)

W takim przypadku stosuje się kwalifikację kumulatywną: art. 212 § 1 w zbiegu z art. 216 § 1 w zw. z art. 11 § 2 KK.

Kontratyp prawdy (art. 213 KK) – różnica między pomówieniem a zniewagą

Pomówienie

Sprawca może uchylić bezprawność czynu, jeśli łącznie:

Wykaże prawdziwość zarzutu LUB uzasadnione podstawy do uznania go za prawdziwy
ORAZ działał w obronie społecznie uzasadnionego interesu

Zniewaga

Nie ma kontratypu prawdy – nawet prawdziwe określenie kogoś wulgaryzmem pozostaje zniewagą. Możliwe jest jedynie:

Odstąpienie od wymierzenia kary przy prowokacji (art. 216 § 3 KK)
Powołanie się na dozwoloną krytykę (w bardzo ograniczonym zakresie)

Co w przypadku wielokrotnych ataków tego samego sprawcy?

Jeśli ta sama osoba systematycznie nas zniesławia, prawo przewiduje dwie konstrukcje:

Czyn ciągły (art. 12 KK) – gdy sprawca wielokrotnie, w krótkich odstępach czasu i w wykonaniu z góry powziętego zamiaru podnosi lub rozgłasza ten sam zarzut wobec tej samej osoby. Przykład: ktoś przez tydzień codziennie publikuje na różnych forach ten sam zniesławiający post. Prawnie to jedno przestępstwo, choć składa się z wielu działań.
Ciąg przestępstw (art. 91 KK) – gdy sprawca w podobny sposób i w krótkich odstępach czasu dopuszcza się dwóch lub więcej odrębnych przestępstw zniesławienia (np. raz oskarża o kradzież, innym razem o oszustwo podatkowe). W takim przypadku sąd orzeka jedną karę łączną za wszystkie przestępstwa, ale surowszą niż za pojedynczy czyn.

Praktyczne znaczenie: Warto zbierać dowody wszystkich ataków — nawet jeśli minął rok od pierwszego pomówienia, systematyczne działanie sprawcy może być traktowane jako jeden czyn ciągły lub ciąg przestępstw, co wydłuża terminy przedawnienia i zwiększa surowość kary.

Alternatywne zakończenie sprawy karnej

Warto wiedzieć, że sprawa o zniesławienie nie zawsze musi kończyć się wyrokiem skazującym lub uniewinniającym. Kodeks karny przewiduje alternatywne sposoby zakończenia postępowania:

Warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 KK)

Jeśli sprawca nie był wcześniej karany, stopień społecznej szkodliwości czynu nie jest znaczny, a jego postawa wskazuje, że będzie przestrzegać porządku prawnego — sąd może warunkowo umorzyć postępowanie na okres próby od 1 do 3 lat. W tym czasie sprawca może zostać zobowiązany do:

Przeproszenia pokrzywdzonego
Naprawienia szkody (np. usunięcia treści, opublikowania sprostowania)
Świadczenia pieniężnego na rzecz pokrzywdzonego lub cel społeczny

To rozwiązanie pozwala uniknąć skazania w Krajowym Rejestrze Karnym, przy jednoczesnym zadośćuczynieniu pokrzywdzonemu.

Odstąpienie od wymierzenia kary (art. 59 KK)

W wyjątkowych sytuacjach, gdy sąd orzeknie nawiązkę lub środek karny (np. podanie wyroku do publicznej wiadomości), może odstąpić od wymierzenia kary, jeśli uzna, że cele kary zostaną przez te środki spełnione.

Praktyczne znaczenie: Warto rozważyć te możliwości przed wniesieniem aktu oskarżenia — czasem polubowne rozwiązanie sporu (przeprosiny, sprostowanie, zadośćuczynienie) może być bardziej satysfakcjonujące niż długi proces zakończony symboliczną karą.

Kiedy warto podjąć działania – ale nie osobiście

Istnieją sytuacje, w których milczenie mogłoby być odebrane jako przyznanie się do zarzutów lub mogłoby realnie zaszkodzić naszej reputacji zawodowej. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy osobiście angażować się w publiczne spory z napastnikami.

Jeśli fałszywe zarzuty dotyczą naszych kompetencji profesjonalnych, naszej firmy czy działalności publicznej, rozważmy następujące alternatywy dla bezpośredniej konfrontacji:

Komunikacja przez prawnika: Profesjonalnie sformułowane wezwanie do usunięcia treści lub zaprzestania naruszeń, wysłane przez kancelarię prawną, ma znacznie większą siłę oddziaływania niż nasze osobiste posty. Jednocześnie unikamy emocjonalnego zaangażowania i ryzyka, że w ferworze dyskusji sami przekroczymy granicę dozwolonej krytyki.

Rzeczowe sprostowanie – raz, bez dyskusji: Jeśli uznamy, że milczenie mogłoby zaszkodzić, możemy opublikować jedno, krótkie, rzeczowe sprostowanie zawierające fakty i ewentualnie dokumentację. Kluczowe jest, by zrobić to raz i nie angażować się w dalszą wymianę zdań. Nie odpowiadamy na komentarze, nie wchodzimy w dyskusje, nie próbujemy przekonać napastnika. Po prostu przedstawiamy fakty i zamykamy temat.

Pułapki osobistej reakcji

Osobiste angażowanie się w spory z internetowymi napastnikami niesie ze sobą szereg zagrożeń, o których warto pamiętać:

Ryzyko przekroczenia granicy: W emocjach łatwo o słowa, które same mogą zostać uznane za zniewagę lub pomówienie. Nagle z ofiary możemy stać się sprawcą, a napastnik może wykorzystać naszą reakcję jako podstawę do wniesienia przeciwko nam skargi.

Efekt kosztów utopionych: Raz wciągnięci w spór, czujemy się zmuszeni „wygrać” dyskusję, udowodnić swoją rację, mieć ostatnie słowo. To błędne koło prowadzi do marnowania czasu i energii na jałową wymianę zdań z osobą, która nie szuka prawdy, tylko konfliktu.

Asymetria zaangażowania: Dla nas sprawa jest osobista i bolesna – inwestujemy w nią emocje i czas. Dla trolla to często rozrywka wymagająca minimalnego wysiłku. Ta nierównowaga sprawia, że konfrontacja jest z góry przegrana – my cierpimy, podczas gdy napastnik się bawi.

Materiał dla dalszych ataków: Nasze odpowiedzi mogą zostać zmanipulowane, wyrwane z kontekstu, przerobione graficznie i użyte jako podstawa do kolejnych ataków. Każdy nasz post to potencjalna amunicja dla napastnika.

Kiedy prawnik jest niezbędny

Niektóre sytuacje wymagają natychmiastowej interwencji prawnika i próby osobistego załatwienia sprawy byłyby nie tylko nieskuteczne, ale wręcz szkodliwe:

Gdy pomówienia są poważne i dotyczą czynów zagrożonych odpowiedzialnością karną (oskarżenia o przestępstwa, korupcję, nadużycia)
Gdy napastnik systematycznie i uporczywie prowadzi kampanię nękania
Gdy fałszywe zarzuty zaczynają realnie szkodzić naszej działalności – tracimy klientów, kontrahentów, możliwości zawodowe
Gdy pojawia się groźba przemocy fizycznej lub inne formy zastraszania
Gdy sprawa wymaga działań w ramach międzynarodowej jurysdykcji (napastnik lub serwer znajduje się za granicą)

W takich przypadkach prawnik nie tylko przejmuje ciężar formalnej komunikacji, ale również pomaga nam w chłodnej ocenie sytuacji, wolnej od emocji, które naturalnie towarzyszą byciu ofiarą ataku.

Internet nie jest bezkarna przestrzenią

Internet nie jest bezkarna przestrzenią, choć czasem taka się wydaje. Pomówienia w sieci podlegają tym samym regułom prawnym co te dokonane w tradycyjny sposób, a często spotykają się z surowszą odpowiedzialnością. Kluczem do skutecznej obrony jest szybkie, przemyślane działanie: dokumentacja, analiza prawna, wybór odpowiedniej strategii i konsekwentna realizacja. W tym wszystkim nie można zapominać o zachowaniu zimnej krwi i dystansu – cechy, które w konfrontacji z hejtem i pomówieniami bywają równie cenne jak paragrafy i wyroki.

Wyszukiwarka treści