Otrzymałeś postanowienie, które „zamraża” twój majątek. Oznacza to, że sąd lub prokurator zabezpieczył część twojego majątku – pieniądze na koncie, nieruchomości, samochód – na poczet przyszłej kary, grzywny lub odszkodowania, które mogą zostać orzeczone w wyroku.
To poważna sprawa wymagająca natychmiastowej reakcji, ale nie jest to jeszcze wyrok. Zabezpieczenie ma charakter tymczasowy i możesz się od niego odwołać. Kluczowe jest zrozumienie, dlaczego zostało zastosowane i jakie masz możliwości obrony.
Dlaczego wobec ciebie zastosowano zabezpieczenie?
Zabezpieczenie majątkowe nie może być zastosowane arbitralnie. Organ procesowy musiał spełnić konkretne warunki prawne, których naruszenie może być podstawą do uchylenia postanowienia.
Postawienie zarzutów
Zabezpieczenie może zostać zastosowane co do zasady dopiero po oficjalnym przedstawieniu ci zarzutów popełnienia przestępstwa. Jeśli masz jedynie status osoby podejrzanej, zastosowanie zabezpieczenia jest zasadniczo przedwczesne i niezgodne z prawem. Sprawdź dokładnie, czy w twojej sprawie doszło do formalnego postawienia zarzutów zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania karnego.
Wyjątkiem są szczególne sytuacje przewidziane w art. 291 § 2 pkt 2 KPK, gdzie zabezpieczenie może nastąpić niezależnie od przedstawienia zarzutów, ale tylko w ściśle określonych przypadkach – gdy mienie podlegałoby przepadkowi lub zwrotowi na podstawie art. 45a KK (przepadek orzekany mimo umorzenia postępowania), gdy wobec mienia zastosowano już wstrzymanie transakcji lub blokadę rachunku, albo gdy chodzi o przepadek pojazdu mechanicznego z art. 44b KK.
Możliwość orzeczenia środka majątkowego
Zabezpieczenie jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy za przestępstwo, którego się dopuściłeś lub w związku z którym toczy się postępowanie, sąd może orzec określone konsekwencje finansowe. Dotyczy to przede wszystkim grzywny w różnych jej postaciach – samoistnej, obok kary pozbawienia wolności, zamiast tej kary lub jako obowiązek probacyjny przy warunkowym zawieszeniu. Zabezpieczenie może również dotyczyć świadczenia pieniężnego, które sąd orzeka przy warunkowym umorzeniu postępowania lub zawieszeniu wykonania kary.
Organ może zabezpieczyć również wykonanie przepadku – zarówno przedmiotów pochodzących bezpośrednio z przestępstwa, jak i tych, które służyły do jego popełnienia, a także korzyści majątkowej osiągniętej z przestępstwa lub jej równowartości. W grę wchodzą także środki kompensacyjne, takie jak obowiązek naprawienia szkody, zadośćuczynienie za krzywdę czy nawiązka na rzecz pokrzywdzonego lub określonych instytucji. Wreszcie, zabezpieczenie może dotyczyć zwrotu pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi korzyści majątkowej, którą osiągnąłeś z popełnionego przestępstwa, albo jej równowartości.
Nie można zapominać o kosztach sądowych – organ może zabezpieczyć ich wykonanie, jeśli istnieje obawa, że nie będziesz w stanie ich pokryć po zakończeniu postępowania.
Uzasadniona obawa udaremnienia wykonania orzeczenia
To najważniejsza przesłanka, której często brakuje w postanowieniach o zabezpieczeniu. Organ procesowy musi konkretnie wykazać, dlaczego istnieje uzasadniona obawa, że bez zabezpieczenia wykonanie przyszłego orzeczenia będzie niemożliwe lub znacznie utrudnione. Nie wystarczy ogólnikowe stwierdzenie – potrzebne są konkretne okoliczności faktyczne wskazujące na ryzyko, że podejmiesz działania uniemożliwiające egzekucję lub że stan twojego majątku ulegnie takiej zmianie, która uniemożliwi ściągnięcie należności.
Takimi okolicznościami mogą być: próby ukrycia majątku, przeniesienie majątku na osoby trzecie w podejrzanym czasie po popełnieniu przestępstwa lub w toku postępowania, zapowiedzi zbycia majątku, brak widocznego majątku mimo osiągnięcia znacznych korzyści z przestępstwa, historia unikania egzekucji w innych sprawach czy działania zmierzające do wyzbycia się składników majątkowych. Jeśli w postanowieniu nie znajdziesz konkretnych powodów, dla których organ obawia się niemożności wyegzekwowania należności, masz mocny argument do zaskarżenia decyzji.
Orzecznictwo podkreśla, że zabezpieczenie majątkowe jako środek ingerujący w prawo własności powinno być stosowane tylko wtedy, gdy istnieje realna obawa udaremnienia wykonania zapadłych rozstrzygnięć. Sama możliwość orzeczenia kary czy środka majątkowego nie wystarcza – konieczne jest wykazanie konkretnych okoliczności uzasadniających obawę.
Prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa
Zabezpieczenie majątkowe głęboko ingeruje w twoje konstytucyjne prawo własności, dlatego orzecznictwo sądów wymaga, aby organ procesowy dysponował materiałem dowodowym wskazującym na wysokie prawdopodobieństwo, że rzeczywiście dopuściłeś się zarzucanego ci czynu. To nie jest przesądzenie o twojej winie – do tego uprawniony jest wyłącznie sąd w wyroku – ale organ powinien wykazać, że zgromadzone dowody w sposób przekonujący wskazują na twoje sprawstwo.
W praktyce oznacza to, że jeśli sąd pierwszej instancji wydał już nieprawomocny wyrok uniewinniający cię, prawdopodobieństwo twojego sprawstwa przestaje być wystarczająco wysokie, a zabezpieczenie powinno zostać niezwłocznie uchylone. Orzecznictwo jednoznacznie przyjmuje, że zabezpieczenie majątkowe jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa przez oskarżonego, a warunku tego nie można uznać za spełniony w razie wydania przez sąd pierwszej instancji nieprawomocnego wyroku uniewinniającego.
Podobnie, jeśli postępowanie przygotowawcze nie dostarczyło wystarczających dowodów przeciwko tobie, a postawienie zarzutów opiera się na wątłych przesłankach, zastosowanie zabezpieczenia może być przedwczesne i nieproporcjonalne do stanu materiału dowodowego.
Co konkretnie mogą ci zabezpieczyć?
Zakres zabezpieczenia zależy od tego, jakiego rodzaju orzeczenia dotyczy i na jakiej podstawie prawnej jest stosowane.
Zabezpieczenie na twoim mieniu
W podstawowym zakresie zabezpieczenie może objąć praktycznie każdy składnik twojego majątku mający wartość majątkową. Najczęściej dotyczy to pieniędzy zgromadzonych na rachunkach bankowych – zarówno oszczędnościowych, jak i bieżących. Bank na podstawie postanowienia o zabezpieczeniu zablokuje określoną kwotę, której nie będziesz mógł wypłacić ani przelać.
Zabezpieczenie może również dotyczyć nieruchomości – mieszkań, domów, działek czy lokali użytkowych. W tym przypadku w księdze wieczystej zostanie dokonany wpis ostrzeżenia o zabezpieczeniu, co uniemożliwi ci sprzedaż, darowiznę czy obciążenie hipoteką bez zgody organu. Podobnie rzecz ma się z pojazdami mechanicznymi – samochodami, motocyklami czy innymi środkami transportu.
Jeśli jesteś współwłaścicielem majątku, zabezpieczenie może objąć twój udział we współwłasności. Orzecznictwo dopuszcza również zabezpieczenie na mieniu objętym wspólnością małżeńską, co oznacza, że zabezpieczenie może dotknąć majątek należący formalnie także do twojego małżonka. Zabezpieczenie może też dotyczyć twoich udziałów w spółkach, praw majątkowych, wierzytelności wobec innych osób czy wartościowych przedmiotów ruchomych.
Zabezpieczenie na mieniu objętym przez sprawcę
W przypadku zabezpieczenia przepadku lub zwrotu korzyści majątkowej zakres jest szerszy. Może ono objąć także mienie, które objąłeś we władanie lub do którego uzyskałeś jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa lub po jego popełnieniu do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku. Dotyczy to sytuacji, gdy przestępstwo zagrożone jest karą pozbawienia wolności, której górna granica nie jest niższa niż 5 lat, lub zostało popełnione w zorganizowanej grupie przestępczej albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa.
Przepisy wprowadzają domniemanie, że takie mienie stanowi korzyść z przestępstwa, chyba że ty lub inna zainteresowana osoba przedstawicie dowód przeciwny – na przykład wiarygodne wyjaśnienie legalnego źródła pochodzenia tego majątku.
Zabezpieczenie majątku osób trzecich
W określonych sytuacjach zabezpieczenie może sięgnąć również poza twój formalny majątek i objąć mienie należące do innych osób. Dzieje się tak, gdy – w ocenie organu procesowego – przeniosłeś majątek na osoby trzecie – członków rodziny, znajomych, firmę – w kontekście przestępstwa zagrożonego co najmniej 5 latami pozbawienia wolności lub popełnionego w zorganizowanej grupie przestępczej, a istnieje podstawa do uznania, że majątek ten pochodzi z przestępstwa lub miał na celu ukrycie korzyści przed organami.
Przepisy przewidują domniemanie, że rzeczy będące w posiadaniu takich osób oraz przysługujące im prawa majątkowe faktycznie należą do ciebie, chyba że ta osoba wykaże, iż na podstawie okoliczności towarzyszących nabyciu nie mogła przypuszczać, że mienie to, choćby pośrednio, pochodzi z przestępstwa. Oznacza to, że jeśli po postawieniu zarzutów lub w okresie 5 lat przed popełnieniem przestępstwa przekazałeś komuś wartościowy majątek, może on zostać zabezpieczony, a osoba trzecia będzie musiała udowodnić swoją dobrą wiarę przy nabyciu.
Zabezpieczenie może również dotyczyć majątku przedsiębiorstwa, jeśli zachodzą przesłanki do przepadku przedsiębiorstwa na podstawie art. 44a KK, a także majątku podmiotu zobowiązanego do zwrotu korzyści na podstawie art. 91a KPK – dotyczy to sytuacji, gdy osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna uzyskała korzyść majątkową lub określone świadczenie w związku z przestępstwem, które jest Tobie zarzucane.
Co to oznacza dla ciebie w praktyce?
Od momentu doręczenia postanowienia o zabezpieczeniu twoja swoboda dysponowania zabezpieczonym mieniem ulega drastycznemu ograniczeniu. Nie możesz sprzedać zabezpieczonej nieruchomości, samochodu czy innych przedmiotów. Nie możesz obciążyć nieruchomości hipoteką ani ustanowić na niej innych praw rzeczowych. Zablokowane środki na rachunku bankowym pozostają niedostępne – nie wypłacisz ich w bankomacie, nie przelejesz na inne konto, nie zapłacisz nimi za zakupy kartą w zakresie zablokowanej kwoty.
Próba obejścia zabezpieczenia może mieć poważne konsekwencje prawne. Jeśli podejmiesz działania zmierzające do ukrycia, zbycia lub zniszczenia zabezpieczonego majątku, możesz narazić się na dodatkowe zarzuty karne, a sąd może to potraktować jako okoliczność obciążającą przy wymiarze kary. Co więcej, takie działania jedynie utwierdzą organ w przekonaniu o zasadności zabezpieczenia i zmniejszą szanse na jego uchylenie.
Jednocześnie zabezpieczenie nie oznacza całkowitej utraty majątku ani przeniesienia własności na Skarb Państwa. Możesz nadal korzystać z zabezpieczonej nieruchomości – mieszkać w niej, użytkować ją. Zabezpieczony samochód możesz użytkować zgodnie z jego przeznaczeniem. Zabezpieczenie chroni majątek przed twoimi działaniami dyspozytywnymi, ale nie pozbawia cię prawa własności ani możliwości korzystania, o ile nie wiąże się to z ryzykiem utraty wartości zabezpieczonego majątku lub jego uszkodzenia.
Jak długo będzie trwało zabezpieczenie?
Zabezpieczenie majątkowe ma charakter tymczasowy i jest ściśle związane z toczącym się postępowaniem karnym. Jego naturalna granica czasowa to moment uprawomocnienia się wyroku kończącego postępowanie. Po uprawomocnieniu się wyroku skazującego zabezpieczenie staje się podstawą do rzeczywistej egzekucji zasądzonych należności – grzywny, przepadku, odszkodowania czy innych środków majątkowych orzeczonych w wyroku.
Jeśli jednak zostaniesz uniewinniony lub postępowanie zostanie umorzone, zabezpieczenie powinno zostać niezwłocznie uchylone w całości. W praktyce oznacza to, że po uprawomocnieniu się wyroku uniewinniającego lub postanowienia o umorzeniu powinieneś niezwłocznie wystąpić z wnioskiem o uchylenie zabezpieczenia, jeśli organ nie zrobi tego z własnej inicjatywy. Przepisy nakładają na organ obowiązek działania z urzędu, ale doświadczenie pokazuje, że warto o tym przypomnieć formalnym pismem.
Istotne jest również, że zabezpieczenie powinno być na bieżąco weryfikowane przez organ, który je zastosował. Jeśli w trakcie postępowania ustaną przyczyny, dla których zostało ono zastosowane – na przykład uregulowałeś dobrowolnie część należności, ustała obawa ukrycia majątku, zmniejszyło się zagrożenie wysokością kary – organ jest zobowiązany do uchylenia zabezpieczenia w całości lub w odpowiedniej części. To nie jest uznaniowa kompetencja, ale bezwzględny obowiązek wynikający wprost z art. 291 § 4 KPK.
Przepis ten stanowi, że zabezpieczenie majątkowe należy niezwłocznie uchylić w całości lub w części, jeżeli ustaną przyczyny, wskutek których zostało ono zastosowane w określonym rozmiarze, lub powstaną przyczyny uzasadniające jego uchylenie choćby w części. Oznacza to, że organ ma obowiązek bieżącej kontroli zasadności utrzymywania zabezpieczenia i reagowania na każdą zmianę okoliczności.
Co możesz zrobić? Twoje prawa i możliwości
Zaskarż postanowienie – masz 7 dni
Od postanowienia o zabezpieczeniu majątkowym przysługuje ci zażalenie do sądu wyższej instancji. Termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni od doręczenia postanowienia. To bardzo krótki termin, dlatego nie zwlekaj z reakcją. Zażalenie składasz za pośrednictwem organu, który wydał postanowienie – prokuratora w postępowaniu przygotowawczym lub sądu w postępowaniu sądowym.
W zażaleniu powinieneś szczegółowo wykazać, dlaczego postanowienie jest wadliwe. Najczęstsze podstawy skutecznego zażalenia to brak wykazania uzasadnionej obawy udaremnienia wykonania orzeczenia – jeśli organ nie przedstawił konkretnych okoliczności uzasadniających obawy, że podejmiesz działania zmierzające do ukrycia lub zbycia majątku, a jedynie użył ogólników, masz mocny argument. Możesz również podważać wystarczające prawdopodobieństwo popełnienia przestępstwa, szczególnie jeśli materiał dowodowy jest słaby, niejednoznaczny lub gdy sąd pierwszej instancji wydał już nieprawomocny wyrok uniewinniający.
Jeśli zabezpieczenie jest nadmierne w stosunku do przewidywanej wysokości kary, grzywny czy odszkodowania, powołaj się na naruszenie zasady proporcjonalności wynikającej z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny wprawdzie uznał, że zabezpieczenie majątkowe samo w sobie nie narusza prawa własności, ale zawsze musi być proporcjonalne do celu, jaki ma osiągnąć.
Jeśli posiadasz stabilne źródła dochodu, masz stałą pracę, dotychczas terminowo regulowałeś zobowiązania i nie podejmowałeś żadnych działań zmierzających do ukrycia majątku, przedstaw to jako dowód braku podstaw do obawy udaremnienia wykonania orzeczenia. Dołącz zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, zaświadczenie o niekaralności, potwierdzenia regularnego opłacania rachunków, wyciągi bankowe pokazujące stabilne zarządzanie finansami – wszystko, co może przekonać sąd, że dobrowolnie wykonasz przyszłe orzeczenie i nie ma potrzeby stosowania tak dotkliwego środka przymusu.
Wnioskuj o uchylenie lub zmniejszenie zabezpieczenia
Niezależnie od zażalenia, w każdym momencie trwania postępowania możesz złożyć wniosek o uchylenie zabezpieczenia w całości lub w części. Podstawą takiego wniosku powinno być wykazanie, że ustały przyczyny, dla których zabezpieczenie zostało zastosowane, lub pojawiły się nowe okoliczności uzasadniające jego uchylenie. Organ ma obowiązek rozpatrzenia takiego wniosku i wydania stosownego postanowienia.
Jeśli częściowo uregulowałeś należności dobrowolnie, przedstaw dowody wpłat i wnioskuj o odpowiednie zmniejszenie zabezpieczenia proporcjonalne do uiszczonej kwoty. Jeśli twoja sytuacja życiowa uległa zmianie – na przykład podjąłeś stałą pracę, uzyskałeś stabilne źródło dochodu, spłaciłeś inne zobowiązania – przedstaw to jako dowód, że nie ma już podstaw do obawy udaremnienia wykonania orzeczenia.
Możesz również zaproponować alternatywne formy zabezpieczenia, które będą mniej uciążliwe dla ciebie i twojej rodziny, ale równie skutecznie zagwarantują wykonanie przyszłego orzeczenia. Może to być ustanowienie poręczenia majątkowego przez osobę trzecią dysponującą odpowiednim majątkiem, wpłata określonej kwoty na depozyt sądowy jako gwarancję wykonania orzeczenia, czy zabezpieczenie na innych składnikach majątku, których utrata będzie dla ciebie mniej dotkliwa lub które nie są niezbędne do codziennego funkcjonowania twojego i twojej rodziny.
Dokumentuj swoją sytuację finansową
Jeśli twoja sytuacja majątkowa jest trudna i zabezpieczenie poważnie utrudnia ci funkcjonowanie lub funkcjonowanie twojej rodziny, nie ukrywaj tego przed organami. Przedstaw szczegółowo swoją sytuację finansową – źródła i wysokość dochodów, stałe zobowiązania, liczbę osób pozostających na twoim utrzymaniu, koszty leczenia czy inne wydatki konieczne. Im bardziej transparentny będziesz wobec organów, tym większa szansa na zrozumienie sytuacji i ewentualne ograniczenie zakresu zabezpieczenia do niezbędnego minimum.
Gromadź systematycznie dokumentację potwierdzającą twoją stabilną sytuację majątkową i chęć dobrowolnego wywiązania się z przyszłych zobowiązań. Zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, potwierdzenia regularnego regulowania bieżących rachunków i innych zobowiązań, historia bankowa pokazująca odpowiedzialne zarządzanie finansami, brak zadłużenia egzekucyjnego – wszystko to może stanowić podstawę do złagodzenia lub uchylenia zabezpieczenia na wcześniejszym etapie postępowania.
Pamiętaj, że samo zabezpieczenie majątkowe nie przesądza o twojej winie ani o wysokości ewentualnych kar czy środków, które mogą zostać orzeczone. Jest to wyłącznie środek tymczasowy mający na celu zabezpieczenie możliwości wykonania przyszłego orzeczenia. Twoja postawa w trakcie postępowania – współpraca z organami, transparentność, dobrowolne regulowanie zobowiązań na tyle, na ile pozwala ci sytuacja majątkowa – może mieć znaczenie nie tylko dla kwestii zabezpieczenia, ale także dla ostatecznego rozstrzygnięcia sprawy.
Najważniejsze: nie zwlekaj i zasięgnij porady prawnej
Zabezpieczenie majątkowe to poważna ingerencja w twoje konstytucyjne prawo własności, która wymaga szybkiej i przemyślanej reakcji. Siedmiodniowy termin na wniesienie zażalenia jest bardzo krótki i biegnie nieubłaganie – nie ma możliwości jego przywrócenia w przypadku uchybienia, chyba że wykażesz, że zwłoka nastąpiła bez twojej winy. Dlatego niezwłocznie po otrzymaniu postanowienia skonsultuj się z adwokatem lub radcą prawnym specjalizującym się w prawie karnym, najlepiej mającym doświadczenie w sprawach dotyczących zabezpieczeń majątkowych.
Profesjonalny pełnomocnik dokładnie przeanalizuje postanowienie pod kątem spełnienia wszystkich przesłanek prawnych – czy rzeczywiście postawiono ci zarzuty, czy organ wykazał konkretne okoliczności uzasadniające obawę udaremnienia wykonania orzeczenia, czy zabezpieczenie jest proporcjonalne do przewidywanych kar i środków, czy materiał dowodowy uzasadnia wysokie prawdopodobieństwo twojego sprawstwa. Pomoże ci zebrać odpowiednią dokumentację i sformułować skuteczne zażalenie oparte na mocnych argumentach prawnych i faktycznych.
Pamiętaj, że skuteczne zaskarżenie postanowienia na wczesnym etapie może zaoszczędzić ci miesięcy lub nawet lat funkcjonowania z zamrożonym majątkiem, co może mieć poważne konsekwencje nie tylko dla ciebie, ale także dla twojej rodziny. Nawet jeśli ostatecznie zostaniesz skazany i będziesz musiał uiścić określone należności, dobrze przygotowana obrona może doprowadzić do ograniczenia zakresu zabezpieczenia do racjonalnego minimum, minimalizując uciążliwość tego środka dla twojego codziennego funkcjonowania i możliwości zarobkowych.
Nie lekceważ tego postanowienia i nie czekaj, aż „samo się rozwiąże” – zabezpieczenie pozostanie w mocy przez cały czas trwania postępowania, aż do wydania prawomocnego wyroku, chyba że aktywnie będziesz dążył do jego uchylenia lub ograniczenia. Twoja bierna postawa tylko utrwali organ w przekonaniu o zasadności zabezpieczenia. Aktywna obrona, współpraca z pełnomocnikiem i konsekwentne kwestionowanie zabezpieczenia na każdym etapie postępowania dają realne szanse na korzystne rozstrzygnięcie.
